تحلیل سیر تذکره ها و تاریخ ادبیات های فارسی در ایران از 1285 ه. ش . (مشروطه) تا 1332 ه. ش .

در این تحقیق ابتدا کوشش شده است تعریفی نسبتا جامع از تذکره و تاریخ ادبیات و تفاوت آن دو ذکر شود و برای تدوین و تالیف تاریخ ادبیات طرحی پیشنهاد گردد. تاریخ ادبیات نویسی به مفهوم امروزی همراه با سایر تحولات ادبی تحت تاثیر تحقیقات مستشرقان از 1285 ش . (مشروطه) به بعد در ایران شروع شده است و چون تا سال 1332 ش . مرحله ای از کمال خود را پشت سرگذاشته است ، این دوره مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است . برای دستیابی به نتیجه مطلوب دوره مذکور به 5 دهه تقسیم شده و در هر دهه، پس از تبیین وضع آن دوره، مهمترین آثار پدیده آمده در این زمینه نقد و بررسی شده و محاسن و معایب هر یک ذکر و در پایان نتیجه گیری شده است ، در نهایت نتیجه کلی تحقیقات بیان گردیده است . پژوهش حاضر نشان می دهد که تاریخ ادبیات نویسی ابتدا - از 1285 تا 1294 ش . - به صورت شکل تکامل یافته تذکره ها آشکار شده است با این تفاوت ارزنده تحلیلی و انتقادی در آغاز و پرهیز از کلی گویی از امتیارات چشمگیر آن است که تاریخ ادبیات فارسی تالیف محمدحسین فروغی در ابتدای این دهه، نمونه بارز آن است . پس از آن، در دهه دوم - از 1295 تا 1304 ش . - عباس اقبال آشتیانی در سال 1302 ش . تاریخ ادبیات خود را بر مبنای بررسی آغاز ظهور نثر فارسی پس از اسلام به صورت تحقیقی تالیف کرده است . در دهه سوم - از 1305 تا 1314 ش . - تحقیقات ادبی شکوفا شده که جنبه اقتصادی و تحلیلی آنها از خصوصیات آثار این دهه است ، ضمن آنکه از جهت فراگیری مطالب نیز این تحقیقات از دوره های پیش کاملتر هستند، گستردگی مباحث ، توجه به نظم و نثر - بر خلاف ابتدای دوره - بررسی ادبیات پیش از اسلام ایران، بیان تاثیر اوضاع اجتماعی و سیاسی بر ادبیات و ... از امتیازات آن اثار است ، حتی تذکره نویسی هم با شیوه انتقادی و به دور از تعابیر مبالغه آمیز، در این دوره رواج می یابد. از تالیفات ماندگار این دهه، سخن و سخنوران از استاد فروزانفر است که همچنان مرجع محققان ادبی است نا گفته نماند که اوج تاثیر مستشرقان در این دوره نمایان است . در دهه چهارم - 1315 تا 1324 ش . - تحقیقات در زمینه مذکور، اندکی کاهش می یابد، اما توجه خاص به نثر و بررسی تحلیلی و انتقادی آن نمایان است ، سبک شناسی نثر فارسی از محمدتقی بهار اثر ارزنده این دوره است ، بخشی از آثار دهه چهاردم و بیشتر آثار دهه پنجم - از 1325 تا 1332 ش . - برای دبیرستانها تالیف شده اند و تا حد زیادی موضوع و مباحث آنها همانند آثار دهه پیش است که البته از حیث روش تحقیق و تالیف شده اند و تا حد زیادی موضوع و مباحث آنها همانند آثار دهه پیش است که البته از حیث روش تحقیق و تالیف به پای آن آثار نمی رسند. به طور کلی در دهه های مورد بررسی محققان ادبی استادان دانشگاه بوده اند و انگیزه اصلی آنان در تالیف تاریخ ادبیات تهیه متون درسی برای دانشجویان دانشگاهها بوده است . در پایان طرحی پیشنهادی برای تالیف تاریخ ادبیات بر مبنای هدف ، موضوع، روش تحقیق و اشتمال، ارائه شده و درباره جزئیات هر یک مطالب لازم به تفصیل بیان شده است .